VALORANDO E REVALORIZANDO o patrimonio arqueolóxico de XINZO DE LIMIA 2ª parte

POTENCIONALIDADE

 A Comarca da Limia, polas súas características ambientais e por ser unha auténtica encrucillada viaria, foi unha das zonas máis intensamente explotadas e habitadas dende os albores da presenza humana na zona, destacando sobre todo pola súa importancia os restos vinculados á Idade do Ferro e á época galaico-romana.

 A pesares desta riqueza arqueolóxica, non se realizaron aínda investigacións sistemáticas do seu rico patrimonio, se exceptuamos as catalogacións do patrimonio realizadas para o PXOM e as intervencións de salvamento ou urxencia realizadas no núcleo urbano de Xinzo que xeraron un aceptable, aínda que insuficiente, coñecemento sobre a realidade do Xinzo de época romana en adiante. Máis aló desta illa urbana, mínimamente intervida e investigada, esténdese un océano rural practicamente ignoto se obviamos a escavación feita nos anos 70 no Castro de San Nicolao de Novás por Covadonga Carreño (GA32032006) que en ningún momento tivo pretensións de valorización patrimonial.

Detalle dunha construcción circular do Castro de Novás (Foto: PXOM)

 Non obstante, na actualidade contamos cun instrumento que está resultando imprescindible para o coñecemento superficial deste pasado e a potencialidade dos xacementos localizados non só no límite do Concello senón tamén fóra do núcleo urbano: trátase do catálogo de lugares recollidos no Inventario Cultural do Planeamento Xeral de Ordenación Municipal do 12/05/2003 realizado por D. Roberto Yebra e Dna. Adriángela Menéndez. 

 Recentemente, o Grupo Marcelo Macías acometeu tamén unha nova catalogación do Patrimonio Cultural da Alta Limia, un proxecto subvencionado pola Fundación Pedro Barrié de la Maza cuxos resultados aínda hoxe non se atopan dispoñibles. 

 En base ao documento recollido no PXOM, identificamos ata 16 posibles xacementos rurais romanos en chaira que poderían tratarse de unidades produtivas (tipo villa) de época romana e tardorromana. Entre estes cómpre destacar, polos restos en superficie ou pola extensión que parecen acadar, o do Mosterio de Faramontaos −muíño circular−, o de A Pedreira, As Anduriñas e o dos Pardieiros −muros en superficie− (todos eles en S. Miguel de Gudín); A cortiña Nova (en S. Salvador de Damil) −moi extenso e con abundante material en superficie−, o de Padrón ou A Cheda −de considerables dimensións− entre as aldeas de Ganade e San Vitoiro, alomenos dúas posibles villae en San Pedro de Laroá (Paredes e Gundís) e o xacemento coñecido como A Touza ou A Viña sito en fronte ao IES e moi próximo ao núcleo urbano de Xinzo.

 Xunto a estes, contamos con alomenos 9 establecementos habitacionais en alto e delimitados con defensas, coñecidos tradicionalmente coma castros, entre os que destacamos o de Novás (como xa dixemos parcialmente escavado), o pequeno pero tremendamente monumental do Outeiro de Almeide, en Sta. Marta de Laroá, onde apareceu un fragmento de escultura dun guerreiro, ou o da Cibdá de Morgade, parcialmente destruído a finais dos anos 90.

 Amais, moitos destes lugares están estreitamente vinculados con outros sitios ou áreas próximas, polo que sería imprescindible realizar un tratamento conxunto de varios xacementos se queremos obter un maior e mellor coñecemento do tecido construído pola historia do propio territorio límico e, por suposto, polas xentes que o habitaron.

 Exemplo desta simbiose e sinerxia entre varios xacementos arqueolóxicos son, por exemplo, o castro e o asentamento en chan de Seoane de Oleiros, que coinciden na mesma poboación; os xacementos en chan de Damil (A Cortiña Nova) e Os Freixos, que comparten protagonismo no entorno co Castro da Cerquiña ou tamén en Gudín, onde están catalogados os xacementos en chan de As Anduriñas, A Pedreira e os Pardieiros (aparición de muros en superfície), asi como uns sepulcros antropomorfos localizados no Alto do Seixo.

Principais agrupacións de xacementos castrexos e galaico-romanos

 Non podemos esquecer outros importantes xacementos de adscripción cultural anterior ou posterior no tempo ao período tardorromano, romano e da Idade do Ferro -nomeados anteriormente e que conforman o grupo máis importante en número- como serían os sitios medievais e os adscribibles ao Neolítico ou Idade do Bronce (necrópoles megalíticas, petroglifos). Entre estes, sen lugar a dúbidas, destaca a impoñente Torre de Pena, inmoble en bo estado de conservación que merecería ser obxecto por si mesmo dun proxecto de posta en valor.

 En vista de todo o argumentado, a potencialidade que presentan moitos destos lugares para un eventual programa de intervención e posta en valor amósase como incuestionable. Agora ben, esta intervención deberá ir necesariamente acompañada previamente dun estudio moito máis profundo que o recollido nas fichas do PXOM, que nos permita achegarnos a realidade de cada un dos xacementos. Este estudio debe ser feito en forma de Informe de Valoración Patrimonial −en adiante IVP−. Para qué redactar un IVP?? ...na próxima entrada. ;)

Vista desde o norte da torre de A Pena